Katherine Rosebery Drinkwater (née Jay)

Man geni: Chippenham

Gwasanaeth: August/Awst 1916 - August/Awst

Marwolaeth: 1939/12/29, Wrecsam, Achos anhysbys

Nodiadau: Ganwyd Katherine Drinkwater yn 1872, yn ferch i feddyg a chafodd ei haddysgu ym maes meddygaeth yn Llundain a Lerpwl (lle roedd yn un o’r menywod cyntaf i dderbyn Diploma’r Brifysgol mewn Iechyd Cyhoeddus). Yn 1903 priododd feddyg teulu, gwr gweddw o’r enw Dr Harry Drinkwater a symudodd i Wrecsam. Yno daeth yn swyddog meddygol cynorthwyol i ysgolion, a yn ogystal â dal swydd Gynocolegydd Cynorthwyol yn Ysbyty’r Menywod, Lerpwl. Yn 1916 galwodd Corfflu Meddygol Brenhinol y Fyddin ar feddygon benywaidd i wirfoddoli i wasanaethu ym Malta, ac roedd Katherine ymysg y 22 cyntaf i ymateb. Doedd bywyd yn feddyg benywaidd gyda’r Corfflu ddim yn hawdd. Mewn llythyr i The Times yn 1918, ysgrifennodd Dr Jane Walker, Llywydd Ffederasiwn Meddygol y Menywod “Although many of the medical women serving in the army not only have a high professional standing in civil practice, but now have a large experience in military hospitals, they rank below the latest joined R.A.M.C. subaltern, and are obliged to take orders from him. When they travel, they travel not as officers, but as ‘soldiers’ wives’”. Roedd Katherine yn gofalu am yr Ysbyty Milwrol Teuluol yn Auberge d’Aragon yn Valletta, a bu yno am flwyddyn. Yn 1918 cafodd ei gwobrwyo ag OBE am ei gwaith. Ar ol dychwelyd parhaodd i weithio ym maes iechyd cyhoeddus, daeth yn feddyg teulu a chyda’i gwr parhaodd i ennill gwobrau am eu daeargwn West Highland yn sioeau gogledd Cymru.

Ffynonellau: https://www.maltaramc.com/ladydoc/d/drinkwaterkr.html http://owen.cholerton.org/ref_drs_harry_and_katharine_drinkwater.php

Cyfeirnod: WaW0435

Llun

Roedd Katherine yng ngofal yr Ysbyty Teuluol Milwrol hwn yn Auberge d’Aragon gynt yn Valletta, Malta.

Adroddiad papur newydd

Adroddiad am ddychweliad Dr Drinkwater o Malta – roedd ar fin digwydd. Llangollen Advertiser 3 Awst 1917

London Gazette

Gwobrwyo Katherine Drinkwater gydag OBE (colofn ar y dde, pumed o’r gwaelod). London Gazette Mehefin 7 1918.

Thurza Dunn

Man geni: Casnewydd

Gwasanaeth: Gweithwraig mewn ffatri gwneud arfau rhyfel a chwaraewraig rygbi

Nodiadau: Gweithiai Thurza Dunn yn un o’r ffatrïoedd arfau rhyfel yng Nghasnewydd. Roedd hi’n chwarae rygbi dros dîm y ffatri hefyd. Câi’r gemau hyn eu chwarae i godi arian tuag at yr ymdrech ryfel. Diolch i Ann Davison.

Cyfeirnod: WaW0377

Thurza Dunn

Thurza Dunn a’i chyd-chwaraewyr. Mae Thurza yn y rhes flaen, yn ail o’r chwith. Diolch i Ann Davison.

Adroddiad papur newydd

Adroddiad am gêm rygbi elusennol a chwaraewyd ym Mharc Jenner, y Barri, rhwng dau dîm o weithwyr mewn ffatrïoedd arfau rhyfel. Roedd y Barri yn codi arian am long danfor: rhagorwyd ar y targed o £10,000! Barry Dock News 15fed Mawrth 1918.

Gertrude Winifred Allan Dyer

Man geni: Casnewydd

Gwasanaeth: Gweithwraig, QMAAC

Marwolaeth: 1918-01-27, Achos anhysbys

Cofeb: Bedd yng Nghladdfa Christchurch, Casnewydd, Sir Fynwy

Nodiadau: 38 oed. Ar ei bedd dywedir i’r garreg gael ei chodi gan ei theulu a ‘Newport Women’s Liberal Association of which she was the secretary for 18 years’. Mae Comisiwn Rhyfel y Gymanwlad wedi gosod plac ar ei bedd hefyd. Ceir ei henw yn ogystal ar lyfr Rhestr Anrhydedd y Rhyfel Byd Cyntaf a gedwir yn Llyfrgell Gyfeirio Casnewydd.

Cyfeirnod: WaW0103

Bedd Gertrude Dyer

Bedd Gertrude Dyer, Claddfa Christchurch, Casnewydd

Enw Gertrude Dyer

Enw Gertrude Dyer, Rhestr Anrhydedd y Rhyfel Byd Cyntaf, Casnewydd

Plac cofeb

Plac cofeb Comisiwn Rhyfel y GymanwladGertrude Dyer

Dorothy Caroline Edmondes (née Nicholl)

Man geni: Brynbuga

Gwasanaeth: Nyrs, masseur, VAD

Marwolaeth: 1963, Achos anhysbys

Nodiadau: Ganwyd Dorothy yn 1871, yn ferch i deulu o dirfeddianwyr ym Merthyr Mawr. Bu farw ei gŵr, yr Uwchgapten Charles Edmondes yn 1911. Ymunodd â’r VAD yn 1915 yn nyrs, ond roedd wedi hyfforddi rywdro mewn tylino cyrff (ffisiotherapi). Yn 1917 sefydlodd glinig orthopedig i gleifion allanol yn Ysbyty’r Groes Goch ym Mhenybont ar Ogwr, lle roedd hi yn brif dylinwraig, swydd y bu ynddi tan 1922. Enillodd OBE yn y flwyddyn hon am ei gwaith gyda milwyr clwyfedig ym Mhenybont. Safodd Dorothy Edmondes yn ymgeisydd Ceidwadol dros Ogwr yn etholiad cyffredinol 1922.

Cyfeirnod: WaW0296

Dorothy Edmondes

Dorothy Edmondes mewn gwisg nyrs

Cerdyn cofnod y Groes Goch

Cerdyn cofnod ar gyfer Mrs Dorothy Edmondes

Cerdyn cofnod y Groes Coch (cefn)

Cerdyn cofnod ar gyfer Mrs Dorothy Edmondes (cefn)

Datganiad OBE

Datganiad o OBE Dorothy Edmondes, London Gazette 2 Ionawr 1922

Elizabeth Edmunds

Gwasanaeth: Prif Arolygydd Lles Menywod, Ffatri Bowdwr Genedlaethol Pen-bre

Nodiadau: Prif Arolygydd Lles Menywod, Ffatri Bowdwr Genedlaethol Pen-bre (Ffatri Arfau Rhyfel). Enillodd yr MBE yn Ionawr 1919.

Cyfeirnod: WaW0139

Elizabeth Edmunds

Elizabeth Edmunds, Elizabeth Edmunds, prif Arolygydd Lles y Menywod, Ffatri Bowdwr Genedlaethol, Pen-bre

Cefn ffotograff Elizabeth Edmunds

Caroline Maud Edwards

Man geni: Casnewydd

Gwasanaeth: Prif Nyrs, QARNNS

Marwolaeth: 1915/12/30, Explosion/Ffrwydrad

Cofeb: Cofeb Forol Chatham, Chatham, Caint

Nodiadau: Roedd y Chwaer Edwards yn gwasanaethu ar HMHS Drina, ond ar ymweliad â HMS Natal gydag eraill i weld ffilm Nadolig. Bu farw gydag o leiaf 400 o bobl eraill mewn ffrwydrad diesboniad.

Ffynonellau: http://www.northern-times.co.uk/Opinion/Stones-Throw/The-little-known-tragedy-of-HMS-Natal-07112012.htm

Cyfeirnod: WaW0091

Enw Caroline Edwards ar Gofeb Forol Chatham

Enw Caroline Edwards, QARNNS, ar Gofeb Forol Chatham

Maud Edwards

Maud Edwards yn iwnifform y QARNNSrn

Jane Edwards

Man geni: Tai Cyn Haeaf

Gwasanaeth: Gweithwraig mewn ffatri arfau

Marwolaeth: 1962, Dolgellau, Achos anhysbys

Nodiadau: Gweithiai Jane Edwards mewn ffatri arfau rhyfel yn Lerpwl, er na wyddys ym mha un o’r ffatrïoedd niferus hyn. Yn ôl traddodiad teuluol trwy gyfrwng ei nai, aeth ei gwallt yn felyn oherwydd y powdwr. Diolch i J T Jones.

Cyfeirnod: WaW0352

Jane Edwards

Jane Edwards yn ei gwisg fel gweithwraig ffatri arfau rhyfel. Gwelir bathodyn siap triongl gweithwyr y rhyfel ar ei gwisg. Llun gan J T Jones, Y Bala.

Nurse Edwards

Man geni: Cynwyd

Gwasanaeth: Nyrs, Not known / anhysbys

Nodiadau: Roedd M A Harries yn un o dair nyrs o Gymru a wasanaethodd ar y llong ysbyty Britannic (chwaer long y Titanic). Y ddwy arall oedd Annie Handley a M A Harries. Goroesodd y tair pan drawodd ffrwydryn y llong yn y Môr Aegeaidd ar 21ain Tachwedd 1916 a suddo, gan golli 30 o fywydau o’r 1065 oedd ar fwrdd y llong. Wedi hynny bu’n nyrsio yn Ffrainc.

Cyfeirnod: WaW0256

Adroddiad papur newydd

Adroddiad am ymweliad Nyrs Edwards â’i chartref, Yr Adsain 27ain Chwefror 1917.

Maria Eley

Man geni: Caerdydd

Gwasanaeth: Gweithwraig mewn ffatri gwneud arfau rhyfel a chwaraewraig rygbi

Marwolaeth: 2007, Achos anhysbys

Nodiadau: Roedd Maria Eley yn chwarae cefnwr i Dîm Rygbi Menywod Caerdydd yn ystod 1917 ac 1918, gan gynnwys mewn gêm yn erbyn Menywod Casnewydd ym Mharc yr Arfau Caerdydd ar 16eg Rhagfyr 1917, pan oedd yn 16 oed. Bu farw Maria yn 2007 yn 106 oed.

Ffynonellau: http://www.scrumqueens.com/news/wales-v-uk-forces-99-years https://cardiffrugbymuseum.org/articles/earliest-photograph-women%E2%80%99s-team

Cyfeirnod: WaW0240

Hysbyseb papur newydd

Hysbyseb am Gêm Rygbi Fawreddog 16eg Rhagfyr 1917. Western Morning News

Maria Eley

Tîm Rygbi Cardiff Ladies, llun a dynnwyd ar 16eg Rhagfyr 1917 mae’n debyg. Eistedd Maria ar y chwith yn yr ail res.

Toriad papur newydd

Toriad papur newydd yn rhoi sgôr y gêm a chwaraewyd ar 16eg Rhagfyr 1917. Ffynhonnell anhysbys.

Lily Ellis

Man geni: Aberpennar

Gwasanaeth: Nyrs, TFNS, 1914 - 1919

Nodiadau: Roedd Lily yn ferch i arweinydd côr adnabyddus, Hugh Ellis, yn Aberpennar, a hyfforddodd yn Ysbyty Cyffredinol a Llygaid Abertawe. Ar ôl gweithio yn Abertawe a Malvern cafodd ei phenodi yn chwaer theatr yn Ysbyty Lewisham, Llundain. Ar ddechrau’r Rhyfel ymunodd â’r TFNS ac roedd yn gwasanaethu yn yr Ysbyty Cyffredinol Deheuol 1af pan ymwelodd y Brenin George V yn 1916; enillodd y Groes Goch Frenhinol.

Cyfeirnod: WaW0486

Lily Ellis

Llun papur newydd o Nyrs Lily Ellis. Aberdare Leader 24 Mehefin 1916.

Adroddiad papur newydd

Adroddiad am benodi Lily Ellis yn Chwaer Theatr yn Ysbyty Lewisham.

Adroddiad papur newydd

Adroddiad am wobrwyo Lily Ellis â’r Groes Goch Frenhinol. Aberdare Leader 24 Mehefin 1916