Nodiadau: Ganwyd Gwladys i rieni oedd yn siarad Cymraeg a hi oedd y seren yn Ysgol Sir Llanrwst – dim ond dau ddisgybl oedd yn y chweched dosbarth. Graddiodd o Goleg y Brifysgol Bangor. Enillodd gymrodoriaeth i astudio Ffrangeg canoloesol yn y Sorbonne, Paris a derbyniodd radd D Litt yn 1915. Mae ei golygiad hi o Le Bel Inconnu (1929) yn dal i gael ei ddarllen. Yn ôl yn ne Cymru yn 1917 cafodd ei phenodi yn drefnydd arolygydd Byddin Dir y Menywod yn ne Cymru. Cafodd ei derbyn i Gymdeithas Anrhydeddus y Cymmrodorion yn 1918. Cyhoeddodd ‘Welsh Education in Sunlight & Shadow’ (1919), gan gymharu addysg ganolradd yng Nghymru a Ffrainc yn seiliedig ar ei phrofiadau ei hunan. Mae’n cynnwys llawer o bapurau arholiad y Bwrdd Arholi Canolog Cymreig o dystygrifau ar lefel iau i lefel gradd. Priododd [Syr] Rhys Hopkins Morris, pennaeth cyntaf BBC Wales ac As Gorllewin Caerfyrddin yn 1918, ond cadwodd ei henw ei hun ar gyfer gwaith proffesiynol. Cwrddon nhw ym Mhrifysgol Bangor.
Cyfeirnod: WaW0415
Adroddiad papur newydd
Adroddiad yn dangos llwyddiannau ysgol Gwladys Perrie Williams. The Weekly News 27 Rhagfyr 1907.
Adroddiad papur newydd
Adroddiad ar aelodaeth Gwladys o Gymdeithas y Cymmrodorion.
Llyfr
Welsh Education in Sunlight & Shadow. Constable 1918.
Llyfr
Golygiad Gwladys o Le Bel Inconnu. Argraffwyd yn 1991.
Annie Roberts
Man geni: Caergybi
Gwasanaeth: Aelod, WRAF, 14/05/1918 - d.
Marwolaeth: 1918-12-12, Pneumonia / Niwmonia
Cofeb: Cofeb Ryfel, Caergybi, Ynys Mon
Nodiadau: 20 oed, bu’n gwasanaethu yn ardal Caer. Claddwyd yng nghladdfa Caergybi (Maeshyfryd)
Cyfeirnod: WaW0053
Cofeb Ryfel Caergybi
Enw Annie Roberts, WRAF, Cofeb Ryfel Caergybi
Ethel Nicholas
Man geni: anhysbys
Gwasanaeth: Aelod o Fyddin y Tir
Nodiadau: Derbyniodd Ethel Bar am Wasanaeth Nodedig ym Myddin y Tir am iddi ymateb yn chwim i achub coes (a bywyd hefyd mae’n debyg) ffermwr a gafodd ei anafu gan offer fferm.
Cyfeirnod: WaW0343
Ethel Nicholas
Darlun o Ethel Nicholas, Landswoman Chwefror 1919
Adroddiad papur newydd
Adroddiad – ‘A Plucky Land Girl’ Cambrian News 10fed Ionawr 1919. Gwelwyd adroddiad unfath yn yr Abergavenny Chronicle.rn
Mary D Davies
Man geni: Abertawe
Gwasanaeth: Anhysbys, ATS
Cofeb: Senotaff, Abertawe, Morgannwg
Nodiadau: Ni wyddys unrhyw beth am Mary D Davies ar hyn o bryd, ond efallai iddi weithio fel WAAC, yng Ngwasanaeth Cludiant y Fyddin (Army Transport Service).
Cyfeirnod: WaW0119
Senotaff Abetawe
Enw Mary D Davies, Senotaff Abertawe
Constance Fane Roberts
Man geni: Llandre
Gwasanaeth: Army Remount Service: Gwasanaeth Ail-farchogaeth y Fyddin
Marwolaeth: 1917-10-09, Motor accident/Damwain car
Cofeb: Bedd, Llandre, Ceredigion
Nodiadau: 22 oed. Bu hi a ei dyweddi Capten Brereton Ockleston Rigby farw gyda'i gilydd
Nodiadau: Roedd Minnie Jones yn chwaer i Bessie Jone [qv]. Cafodd ei phenodi yn Arolygwraig Menywod yn ffatri Arfau Rhyfel Penrhyndeudraeth, yn 1916 mae’n debyg pan ailagorodd ar ol ffrwydrad a chenedlaetholi. Yn Medi 1918 dangosodd Mrs Lloyd George o gwmpas y gweithfeydd pan ddaeth hi i agor YWCA newydd yn gysylltiedig a’r ffatri. Pan orffennwyd cynhyrchu ffrwydron yn Rhagfyr 1918 cyflwynwyd powlen arian i Minnie gan fenywod ffatri HM fel arwydd o’u hedmygedd ohoni a gwerthfawrogiad o’r holl garedigrwydd. Minnie oedd yn derbyn llythyrau Bessie Jones o Ffrainc. Yn ddiweddarach daeth yn Ynad Heddwch.
Cyfeirnod: WaW0441
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am ymweliad Mrs Lloyd George â Ffatri HM Penrhyndeudraeth. North Wales Chronicle 13 Medi 1918.
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am gyflwyno powlen arian i ‘Miss ME Jones, Supervisor’ North Wales Chronicle 13 Rhagfyr 1918
Mary Ellen Hopkins (Roderick)
Man geni: Aberteifi, 1886
Gwasanaeth: Arthrawes
Nodiadau: Hyfforddodd Mary yn athrawes yng Ngholeg Hyfforddi Abertawe. Roedd yn byw yn Llanelli ac yn dysgu ym Mhorth tywyn tan iddi briodi John Aneurin Roderick yn 1916. Mae ei halbwm lofnodion fel myfyrwraig wedi goroesi, ac mae’n ddrych o’i ffrindiau.
Cyfeirnod: WaW0130
Mary Hopkins c.1916
Mary Hopkins tua amser ei phriodas, 1916
Tudalen o’r albwm
‘An ‘Old Dorm’ Trinity’
Tudalen o’r albwm
‘4 EVENINGS – 1 WK IN BRITON FERRY’
Margaret Lindsay Williams
Man geni: Caerdydd
Gwasanaeth: Artist
Nodiadau: Cafodd Margaret Lindsay Williams ei hyfforddi yng Nghaerdydd a Llundain a bu’n lobïo i fod yn artist rhyfel swyddogol i’r Adran Gymreig yn Ffrainc. Ni chaniatawyd hynny, a bu’n aflwyddiannus hefyd pan geisiodd gael gwaith gyda’r Adran Ddiwydiant. Fodd bynnag cysegrodd ei hamser i godi arian i’r Ysbyty Cymreig yn Netley trwy nifer o arddangosfeydd. At hyn acomisiynwyd nifer o weithiau mawr ganddi. Yn eu plith roedd Cardiff Royal Infirmary during the Great War a beintiwyd yn 1916, darlun enfawr (20X16 troedfedd) o’r Gwasanaeth Cenedlaethol Cymreig a gynhaliwyd yn Abaty Westminter ym Mehefin 1918 i gefnogi Cronfa Ryfel Carcharorion Cymreig
Cardiff Royal Infirmary during the Great War, 1916
Caption [Cy] Elizabeth Montgomery Wilson yw’r fenyw ar y chwith ‘[qv] Gwasanaeth Nyrsio’[r Fyddin Diriogaethol, Prif fetron 3ydd Ysbyty’r Gorllewin Y fenyw arall yw’r Chwaer Mary Jones [qv] hithau yng Ngwasanaeth Nyrsio’r Fyddin Diriogaethol.
Elisabeth De Saedeleer
Man geni: Sint-Martens-Latem, Gwlad Belg
Gwasanaeth: Artist Tecstiliau, arlunwraig
Marwolaeth: 1972, Gwlad Belg, Achos anhysbys
Nodiadau: Ganwyd Elisabeth yn 1902, a hi oedd yr ail o bum merch yr arlunydd o Wlad Belg, Valerius de Saedeleer. Roedd ymhlith grŵp o artistiaid a gefnogwyd gan Gwendoline a Margaret Davies [qv] i ddod i Gymru yn ffoaduriaid yn 1914. Ymsefydlodd y teulu yn Aberystwyth, ac roedd ganddynt gysylltiadau cryfion â Choleg Prifysgol Aberystwyth. Ymddiddorodd Elisabeth a’i chwaer hŷn Marie mewn gwehyddu a thapestrïau (yn sgil cyfarfod â merch William Morris, May); bu’r ddwy yn addysgu yn adran Gelf a Chrefft newydd y coleg, gyda’u tad. Wedi dychwelyd i Wlad Belg yn 1921, daeth Elisabeth yn gynllunydd a gwehydd nodedig am ei thecstiliau a’i thapestrïau. Dechreuodd weithdy, yn ogystal ag ysgrifennu nifer o lyfrau ar grefft ac ymgymerodd â llawer o gomisiynau cyhoeddus.
Elisabeth De Saedeleer wrth ei gwŷdd. Ddechrau 1920au.
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am arddangosfa godi arian i adeilad undeb y myfyrwyr, cofeb i feirwon y rhyfel o Goleg Prifysgol Aberystwyth. Cambrian News 25ain Ebrill 1919
Carped
Carped a wehyddwyd gan Elisabeth i gynllun gan Edgard Ytygat tua 1925.
![Caption [Cy] Elizabeth Montgomery Wilson yw’r fenyw ar y chwith ‘[qv] Gwasanaeth Nyrsio’[r Fyddin Diriogaethol, Prif fetron 3ydd Ysbyty’r Gorllewin Y fenyw arall yw’r Chwaer Mary Jones [qv] hithau yng Ngwasanaeth Nyrsio’r Fyddin Diriogaethol.](lluniau/sw_cvuhb_pcf65_copyright_cardiff_and_vale_university_health_board.jpg "Cardiff Royal Infirmary during the Great War, 1916")
